Stalker Filmi İncelemesi

Öncelikle filmi ilk izlediğimizde anlamak çok zordur biraz kafa yormamız lazım.
Zaten filmin yönetmeni ve yapımcısı Andrew Tarkovsky olunca ister istemez filmi başka bir
boyutta izliyoruz.

Filmin ilk sahnelerinde filme dair bir nokta bulamayız ancak ileriye gittikçe filme dair
püf noktalar ve odak noktası buluyoruz. Filmde çok fazla oyuncu karakteri yoktur. Başrol
olarak bir İz Süren (İzci) olarak adlandırılan karakter, yanında ise bir Profesör (Bilim Adamı)
ve bir Yazar yer almaktadır. Yan olarak ise İzci’ nin karısı ve bir kızı bulunmaktadır. Fazla
gözükmeyen ve konuşmayan olarak ise bir Barmen gözükmektedir.

Filmin konusuna kısaca değinirsek;
Bir bilim kurgu hikâyesini çıkış noktası olarak seçen Tarkovsky, bu çıkış noktasından
hareketle insanın en temel ruhsal çatışmalarına, krizlerine ışık tutar. Bilinmeyen bir zamanda,
bilinmeyen bir ülkede bir yere meteor düşmüştür. O meteorun bulunduğu alana bir takım
inceleme ekipleri gönderilmiş, ama hiçbirisi geri dönmemiştir. Bu alan “Zone- Bölge” olarak
adlandırılır ve ziyarete kapanır. Çünkü burada oraya giren her insanın isteğinin gerçekleştiği
bir yer vardır : “Room- Oda”. Stalker, bu bölgeye istekli kişileri götürüp onların isteklerinin
gerçekleşmesini sağlayan kişilerden birisidir. Filmde, birisi ilhamını kaybetmiş bir yazar,
diğeri bir bilim adamı olan iki kişiyi bölgeye götürür Stalker. Film, Stalker, Yazar ve Bilim
Adamı’nın yolculuğudur bu anlamda.
Bir anlamda ise Stalker kendi inancını çok yükseklerde tutarak Yazar’ı ve Bilim
Adamı’nı bu bilinmeyen yere götürerek her insanın inanmasını ve gerçekten yaratanın
olduğuna kanıt getirmek istemesidir. Ancak Stalker, iman ve inanç kavramlarının artık
insanlar için kör bir duygu haline geldiğini görmesini kabullenmemesi üzere bu bölge onun
için kutsal bir yer olarak nitelendiriliyor.
Gösterge Çözümlemesi
Gösterge;
-  İnsan
-  Çevre
-  Yeşil alan
-  Nesneler
-  Müzikler
Gösteren
-  Su
-  Orman
-  Kanalizasyon
-  Yıkık bölge
-  Harabeler
Gösterilen
-  Beklenti
-  Umut
-  Kaygı
-  Mutluluk
-  Dileklerin Kabulü
-  İnanç
-  İyilik
-  Yaşama Duygusu
Dizisel ve Dizimsel Çöüzmleme
Umut-Umutsuzluk
İyilik-Kötülük
Yaşam-Ölüm
Savaş-Barış
Mutluluk-Hüzün
İnanç-İnançsızlık
Duygu-Duygusuzluk
Bilmek-Bilmemek
Bilinen-Bilinmeyen
Akıl-Akıl Dışı
Mantık-Mantık Dışı
Kodlar
Filmde kullanılan her nesne, müzik ve mekanlar özellikle seçilmiş ve filmin temasını
anlatan püf noktalardır. Filmde seçilmiş olan Yazar ve Bilim Adamı bir kırılganlığın
simgesidir. Filmde seçilen karakterler söyle yorumlarsak; Akıl, filmde daha çok Bilim Adamı
ile görünür hâldedir. “Soyutlamayla düşünmeyi bile beceremiyorsun. Belki profesörsün ama
cahil olanından…” diyerek Bilim Adamı’ nın aşağılayan Yazar açısından insan hayatı
anlamını sanatta bulur. Ancak, bu iki insan tipinde eksik olan şey imandır. Tam bir iman
insanı olan Stalker(İzci) ise kendisini başkalarının hizmetine adamış acı çeken birisidir.
Yazar, sanatın gücüne inanır, ancak şüphecidir. İman etmeyi, dua etmeyi kusur olarak görür.

Filmi bir anlamda tanıtan birkaç repliklere bakarsak;
-  Gerçeği ararken, gerçeği keşfedeceğime, onun değiştiğini görüyorum.
-  Bu çok sıkıcı olmalı. Gerçeği aramak, o gizleniyor ve sizde onu aramaya devam
ediyorsunuz.

İşte bu iki replik filmi bana direk olarak anlatmıştı. Filmde bakıldığında bir şey
anlamak zordur ancak repliklere ve mekana dikkat edersek birkaç çözümleme yapabiliriz ve
öncelikle sabırlı olmamız gereklidir. Filmde kullanılan müzikler ise film temasını
güçlendirecek bir nitelikteydi. Müziklerin seçimi çok detaylı bir şekilde yapıldığı çok açıktır.
İlk gördüğümüz filmin siyah beyaz olması, ama bu fazla uzun sürmüyor Bölge denilen yere
gidildiğinde film direk renkli bir atmosfere geçiyor. İşte Tarkovsky burada beni inanılmaz
etkilemiştir. İlk izlenim olarak renksiz göstermesi ilk izleyen için anlaşılmazlığa sürükler
ancak ileriki dakikalarda bu kararsızlık yerini kaybeder. O kadar mantıklı ve mükemmel
yerlerde renk anlayışını kullanmış ki filmin özelliğini gözümüzün önüne seriyor resmen.

Ayrıca filminde hiçbir zaman ırk olayına değinmemiş, bir bayrak kullanmamıştır. Bunları
geçelim şehir hayatını göstermemiştir bile. Tek bir problem ele alınmış ki bu da kişilerin
inanç ve inançsızlık arasında ki kalmış duygularıdır.

Metafor ve Metonomi Kullanımı
Filmde inanılmaz derece metafor ve metonomiler kullanılmaktadır. Özellikle replikler;
içinde o kadar anlam saklanmıştır ki çözebilmek için tekrar tekrar okumak ve dinlemek
lazımdır. Özellikle ise repliklerin öyle bir yerde söylenmesi direk filmi anlatıyor. Bildiğimiz
gibi duvara bakan kamera arkasında konuşan bir insan değil sözleri söyleyen. Sözler
söylenirken mekan o kadar derin bir anlam yüklüyor ki gözünüzü çevirmek filmi kaçırmak
gibi hal alıyor. Repliklerden bir kaçına bakarsak;

Stalker’ ın kendi ifadesinden,
‘Zayıflık harika bir şeydir, güç hiçbir şey. Bir insan yeni doğduğunda zayıf ve esnektir,
öldüğü zaman ise sert, kaskatı ve duygusuzdur. Bir ağaç büyürken zayıf, esnek ve tazedir.
Kuru ve sert hâle geldiğinde ölür. Sertlik ve güç ölümün arkadaşlarıdır. Esneklik ve zayıflık
ise varoluş tazeliğinin ifadeleridir’

‘Sevgilim, dünyamız çok sıkıcı. Bu nedenle, telepati ya da hayaletler yada uçan dairler gibi
bir şey yok. Dünya kesin kanunlarla yönetiliyor, ve dayanılmaz derecede sıkıcı. Yazık ki, o
kanunlar hiç çiğnenmiyor. Kanunları nasıl çiğneyeceklerini bilmiyorlar. Bu yüzden çok ilginç
olsa da UFO için umutlanma.’

‘Yaz bitmiş yazıt bırakmaksızın, dünya neşeyle esrik, ama yeterli değil. Sonsuz yaşamın
himayesi, ilgisiyle mest oldum, ikna oldum şansıma, ama yeterli değil. Hiçbir yaprak, asla
sararmadı, hiçbir dal hoyratça kopmadı, gün, cam gibi, her şeyi yıkadı, ama yeterli değil.’

Filmi bir nebze anlatan bu sözler o kadar fazla derin anlam yüklüdür ki bir defa ile
okuyarak anlamak çok zordur. Ayrıca filmde kullanılan hayvanlar ve nesneler o kadar çok
anlamı ifade ediyor ki. Oda’ya yaklaşırken ortaya çıkan köpek yaşamın hala devam ediyor
olduğunu ifade etmektedir. Ayrıca en büyük nokta ise Oda’da bulunan balıklar ve bomba
parçasının etrafında gezmeleri ve siyah bir lekenin üstlerini örtmesi anlam boyutu bakımdan
çok fazla yöne çekilebilir.

Ayrıca Bölge’ye ulaştıktan sonra Oda’ya yolculuk en kısa yoldan değil, Stalker’in
gösterdiği dolambaçlı yollardan olur. Düz ve en kısa görünen yol en doğru ve tehlikesiz olan
yol değildir. Çeşitli zorluklardan geçildikten sonra Oda’nın önüne kadar gelinir. Ama Yazar
ve Profesör odaya girme cesaretlerini kendilerinde bulamazlar. Çünkü Oda’da en derin,
acılardan büyüyen en büyük istekler (söylenen istek değil) gerçek olmaktadır. Oda’nın hemen
önünde hepsinin ahlâki zaafları ortaya çıkar. Profesör, Oda’yı, kötü niyetliler girmesin diye
yok etmek üzere gelmiştir. Yazar ise kendisiyle yüzleşme, en derin acılarıyla yüzleşme
cesaretinde değildir.

‘Kimler Oda’ya ulaşmakta başarılı oluyorlar” diye bir soruya, Stalker ” iyiler ya da
kötüler değil, ama umutsuzlar” diye cevap verir. Bölge ve Oda, umudunu, tutunacak dalını
(Tanrıyı) yitirmiş insanlık için tek umuttur. İman etmeyi unutmuş insanlık için bir umut
profilidir  Stalker. Sevgide ve özveride kurtuluşu bulan, Bölge’yi “anayurdu” gören birisi.
Bölge harici her yerin kendisi için hapis olduğunu söylemesiyle, “yurdundan ayrı düşmüş
neyin hikayesiyle” ne kadar da örtüşüyor! Bölge, insanlık için bir anayurt, belki, kendisinden
uzaklaştırıp sahtesine teslim olduğumuz hayatın bizzat kendisi! Hayata atılmış insanın,
istekleriyle ve kendisiyle yüzleşmesi için, bencilliklerinden özveriye yolculuk etmesi belki
de.
Sonuç
Filmde kullanılan anlam o kadar fazla ki kısaca katmanlar olarak söz edersek; gerçek
katmanında bir yolculuk var. Alegori katmanında tinsel katmana ulaşamayan insanlar için çok
değişik alegoriler mevcut; ama bunların hiçbirisini kastetmeyen(ya da hepsini kast eden) ve
bu anlamda sembol kullanmayan bir Tarkovsky söz konusu. Ancak tinsel katmanının açılması
ve deneyimlenmesiyle alegorik ve gerçek katmanının manâ bulduğu bir açılım. Herkesin ayrı
deneyimine açık ve müsait büyük bir başyapıt. Ayrıca filmde entelektüel birikimin iki
kanadını temsil eden Yazar ve Profesör, Stalker’ın karşılık beklemeyen özverisini, katıksız
imanını anlayamazlar. Stalker için Bölge bu insanlık için son umuttur. Onu yok etmek
insanlığı da uçurumunda yalnız ve umutsuz bırakmak demektir. “Artık kimse oraya gitmek
istemeyecek, artık kimse inanmıyor” diyerek ağlayan Stalker’a, kendisini özveriyle ve karşılık
beklemeyen aşkla seven karısı “götürecek kimse bulamazsan beni götür” diye şevkatle ve
sevgiyle cevap verir. Çocukları, İz Sürücülerin çocuklarında sık olan bir mutant çocuktur.
Ayakları yoktur. Stalker, karısına ” ya sende de işe yaramazsa?” diye cevap verir. Umudun
olmasının, o umudun gerçek olmasından çok daha önemli olması! Diyerek yitirilmemiş
umutlar bilinmeyeni keşfetmek için atılmış ilk adım olarak görebiliriz.
Özellikle ilgimi çeken nokta ise Stalker’ın kızı en son sahnede 9. Senfonin çaldığı arka
planda 3 bardak ile oynamışıdır. Kızdaki inanılmaz yetenek ve güç hala bir umudun
olduğunun göstergesidir. Özellikle ise sadece bakışlarıyla telepati yöntemiyle hareket
ettirmesi o kadar ilginçtir ki soru sormadan durmamız imkansız hale geliyor.


En son olarak küçük bir araştırma sonucunda Tarkovsky’nin Stalker adlı yapıtını
bizim Mutasavvıf Feridüddin Attar’ın Mantık-ut Tayr adlı eserine benzettim. Kısaca bu eser
ise; kuşlar, padişahları “Simurg”u bulmak üzere yola çıkmak isterler. Onlara en bilge kuş olan
“Hüdhüd” önderlik edecektir. Kuşların tek tek gelip kendilerine dair konuşmalarından ve
bunlardan çeşitli özelliklerin tasavvufî tahlilinin yapılmasından sonra kuşlar Hüdhüd’e başka
sorular yöneltirler. Cevaplardan sonra kuşlar yola düşmek isterler öncelikle Hüdhüd onlara
açıklayıcı bir konuşma yapar. Fakat bu konuşmanın ardından bahane getirmeye başlarlar.
Hüdhüd tek tek bahaneleri cevaplar. Bahanelerin sonunda bir kuşun yolu anlatmasını istemesi
üzerine Hüdhüd Simurg’a ulaşmak için gidilecek yolu anlatır; aşılması gerekilen yedi vadi
vardır, hepsi de çetindir.
Vadilerin adları sırasıyla: Talep, Aşk, Marifet, İstiğna (ihtiyaçsızlık), Tevhid, Hayret,
son olarak da Fakr ve Fena‘dır. Hüdhüd bu vadilerin her birini anlatır, daha sonra etkilenen
kuşlar yola koyulurlar. Binlerce kuş olarak çıktıkları yoldan sadece otuzu Simurg’un
dergâhına varabilir. Sonunda Simurg’u gördüklerinde ise Simurg’un kendileri olduğunu fark
ederler; dergâh aslında bir aynadan ibarettir.
Stalker filmi de aynen Mantık-ut Tayr gibi tasavvufî anlamaya açık bir filmdir. Filmin
tinsel katmanı, diğer katmanlarını içerecek ve kapsayacak kadar genişler. İnsanın hakîkat
arayışının bir dışavurumu olarak yansıyan filmde, bu arayışın çeşitli özelliklerini gözümüzün
önüne getirmemizi sağlayan Tarkovsky, bir şekilde hakîkatle ilişkisi açısından üç ayrı insanla
bizi karşı karşıya getirir. Mantık-ut Tayr’ın değişik özelliklere sahip kuşları gibi.

alıntıdır.